Zeszyty
Naukowe nr
651
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2004
Danuta Golik
Katedra Polityki Ekonomicznej
i Programowania Rozwoju
BezpoÊrednie inwestycje
zagraniczne w Polsce
ze szczególnym uwzgl´dnieniem
konkurencyjnoÊci przemys∏u
rolno-spo˝ywczego
1. Wprowadzenie
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne odgrywają istotną rolę w rozwoju gospo-
darki danego kraju. Przyczyniają się one bezpośrednio do wzrostu technologii,
tworzenia nowych miejsc pracy, poprawy konkurencyjności wielu branż i gałęzi,
a także stwarzają warunki do rozwoju eksportu. W literaturze ekonomicznej,
bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) określane są najczęściej jako forma
długoterminowych lokat kapitału polegających na przejmowaniu udziałów
w zagranicznej firmie, wybudowaniu za granicą przedsiębiorstwa od podstaw
i wyposażeniu go w kapitał zakładowy (inwestycje typu
greenfield
), tworzeniu za
granicą spółek typu joint venture, zakładaniu filii za granicą czy reinwestowaniu
zysków w przedsiębiorstwach zagranicznych
1
.
Celem artykułu są rozważania na temat stanu i kierunków rozwoju bezpośred-
nich inwestycji zagranicznych w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji
zagranicznych w przemyśle rolno-spożywczym. Starano się wykazać, jaki wpływ
1
C. Pilarska,
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Korzyści i zagrożenia w kontek-
ście integracji Polski z Unią Europejską
[w:]
Proces dostosowania gospodarki polskiej do kryteriów
członkowskich Unii Europejskiej
, pod red. S. Lisa, AE w Krakowie, Małopolska Wyższa Szkoła
Ekonomiczna w Krakowie, Kraków–Tarnów 2000.
40
Danuta Golik
wywarły one na rozwój polskiej gospodarki, a także na poprawę konkurencyjności
przemysłu spożywczego w perspektywie integracji z Unią Europejską.
2. Znaczenie bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych
w Polsce i czynniki decydujàce o ich wzroÊcie
O wielkości napływu bezpośrednich inwestycji do Polski decyduje wiele
czynników. Jednym z nich jest prywatyzacja. Jakkolwiek 2000 r. był rekordowy
pod względem prywatyzacji i udział prywatyzacji w napływie inwestycji zagra-
nicznych wyniósł w wymienionym roku ok. 40%
2
, wartość przychodów z prywa-
tyzacji w ogólnej wartości inwestycji zagranicznych w Polsce w latach 1994–2001
jest raczej nieduża i kształtuje się w granicach 103,95 a 479,63 mln USD (wyjątek
stanowią lata 1999–2000).
Wartość skumulowanych inwestycji bezpośrednich w Polsce wyniosła do
końca 2001 r. ponad 56 mld USD (rys. 1). Dla porównania, Hiszpania w samym
tylko 2000 r. przyciągnęła bezpośrednie inwestycje zagraniczne o wartości 37 mld
USD.
60 000
50 000
40 000
30 000
20 000
10 000
0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Rys. 1. Skumulowana wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce
w latach 1993–2001 (w mln USD)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PAIZ.
2
W 2000 r. zainwestowano w Polsce 10,6 mld USD w porównaniu z 2001 r., w którym
inwestycje wyniosły 7,2 mld USD, zob: M. Makowiecki,
Koniunktura dla małych
, „Nowe Życie
Gospodarcze” 2002, nr 20.
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce…
41
W końcu 2001 r. w prowadzonym przez GUS rejestrze REGON wykazano
46 258 podmiotów z kapitałem zagranicznym, tj. o 2 tys. mniej niż w 2000 r.
Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym zmniejszył się z 12,8 % w 1997 r.
do 11,6% w 2000 r. i 10,6 % w 2001 r.
Czynnikiem przyciągającym inwestorów jest konkurencyjność gospodarki.
Tymczasem w opublikowanym w 2002 r. przez Światowe Forum Gospodarcze
rankingu 75 najbardziej konkurencyjnych gospodarek na świecie Polska przesu-
nęła się na 41 pozycję w stosunku do 34 pozycji, którą zajmowała w 2000 r. Wśród
krajów ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej, przed Polską uplaso-
wały się Węgry ( 28) miejsce, Estonia (29 ), Słowenia (31), Czechy (37) i Słowacja
(40)
3
. Pogorszenie konkurencyjności polskiej gospodarki jest konsekwencją m.in.
spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego i niesprawnego działania instytucji
publicznych.
Rozpatrując znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w polskiej
gospodarce, należy podkreślić, że ok. 90% bezpośrednich inwestycji w przemyśle
koncentruje się w sześciu gałęziach
4
:
– artykuły spożywcze, napoje, tytoń 26,6%,
– sprzęt transportowy 25,4%,
– wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych 12,1%,
– papier, działalność publikacyjna i poligraficzna 8%,
– chemikalia i wyroby chemiczne 7,5%,
– urządzenia elektryczne i optyczne 7,3%.
Najwyższy udział kapitał zagraniczny posiada w sektorze handlu i napraw oraz
sektorze pośrednictwa finansowego. Wynosi on kolejno 29,3% oraz 26,7%, przy
27,6% udziale kapitału zagranicznego w sferze produkcyjnej.
Szczególnie ważny jest napływ kapitału zagranicznego do działalności
produkcyjnej. W tej sferze tworzone są przede wszystkim nowe miejsca pracy.
Obecnie w firmach z udziałem kapitału zagranicznego pracuje około miliona
osób. Wielkość zatrudnienia w tych firmach oraz udział spółek w całkowitym
zatrudnieniu są stosunkowo niskie na tle udziału firm zagranicznych w polskiej
gospodarce. Ponadto ujawnia się wpływ bezpośrednich inwestycji w zakresie
handlu zagranicznego. Jakkolwiek eksport podmiotów z udziałem kapitału zagra-
nicznego wzrasta (w 2001 r. wyniósł on 18 992, 6 mln USD i był wyższy o 18,2%
niż w 2000 r.), import spółek z kapitałem zagranicznym osiągnął w 2001 r.
3
G. Garlińska,
Nie stracić szansy
, „Nowe Życie Gospodarcze” 2002, nr 18. Dodatek.
4
B. Olszewska,
Rola zagranicznych inwestycji bezpośrednich w gospodarce polskiej w okresie
transformacji
[w:]
Rozwój gospodarki polskiej i rosyjskiej. Stan i perspektywy
, pod red. S. Kiełczew-
skiego i B. Olszewskiej, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 920, Wrocław
2002.
42
Danuta Golik
2000
(54%)
1994
(33%)
1998
(53%)
Rys. 2. Udział spółek z kapitałem zagranicznym w polskim imporcie
Żródło: opracowanie własne na podstawie danych PAIZ.
2000
(56%)
1994
(24%)
1998
(47%)
Rys. 3. Udział spółek z kapitałem zagranicznym w polskim eksporcie
Żródło: opracowanie własne na podstawie danych PAIZ.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce…
43
30 499,6 mln USD i stanowił przeważającą część polskiego importu (60,7%
w 2001 r.). Dla porównania eksport spółek z kapitałem zagranicznym stanowił
w 2001 r. 52,6% polskiego eksportu ogółem (rys. 2 i 3). Można zatem stwierdzić,
że firmy te generują wysoki deficyt bilansu handlowego w Polsce, przy braku
zasadniczych zmian w strukturze polskiego eksportu, który można by przypisać
działalności omawianych podmiotów.
Szczególny rozwój inwestycji bezpośrednich nastąpił w przemyśle rolno-
-spożywczym. Lata 90. to proces zakupu przez kapitał zagraniczny całości lub
dominującej części akcji i udziałów zakładów przemysłu spożywczego od skarbu
państwa w ramach procesów prywatyzacji. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne
o wartości jednostkowej ponad 1 mln USD zaangażowane w przemyśle rolno-
-spożywczym (łącznie z przemysłem spirytusowym i tytoniowym) wyniosły na
koniec 2000 r. ok. 5 mld USD i stanowiły ok. 11% wszystkich zagranicznych
inwestycji w badanym roku
5
.
3. BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne w przemyÊle
rolno-spo˝ywczym
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne objęły przede wszystkim najbardziej
rentowne i skoncentrowane branże przemysłu rolno-spożywczego. Największą
rolę kapitał zagraniczny odegrał w prywatyzacji przemysłu tytoniowego, cukierni-
czego, koncentratów spożywczych, piwowarskiego, napojów i soków owocowych.
Firmy zagraniczne kontrolują obecnie większość obrotów tych branż. W innych
branżach typu młynarska, owocowo-warzywna, ziemniaczana, paszowa, rybna,
drobiarska, mięsna, tłuszczowa kapitał zagraniczny występuje wybiórczo. I tak
przykładowo, największe i najlepsze zakłady drobiarskie wykupił kapitał francu-
ski, niemiecki i amerykański, największe wytwórnie pasz – kapitał amerykański
i holenderski, przemysł rybny i tłuszczowy opanował kapitał niemiecki, natomiast
największe zakłady mleczarskie kapitał francuski i niemiecki.
Biorąc za podstawę nakłady inwestorów w poszczególnych branżach prze-
mysłu rolno-spożywczego, na pierwszym miejscu znajduje się branża tytoniowa
o liczbie 5 inwestorów i łącznej wielkości 1115 mln USD (tabela 1). Niewiele
mniejsze inwestycje zrealizowane zostały w branży cukierniczej i koncentratów
spożywczych, gdzie zainwestowano miliard USD. Trzecią i czwartą lokatę zajęły
z kolei branże piwowarska i napojów bezalkoholowych, natomiast najmniejsze
5
S. Zięba,
Miejsce i rola inwestycji zagranicznych w polskim przemyśle rolno-spożywczym
,
„Przemysł Spożywczy” 2002, nr 1; J. Drożdż,
Kierunki i poziom inwestowania w przemyśle
spożywczym
, „Przemysł Spożywczy” 2002, nr 5.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]